Het werking van het brein

Het brein is een prachtig en belangrijk onderdeel van ons geheel. Het is zo ingewikkeld dat ook de wetenschappers nog veel niet weten. En gelukkig weten we intussen ook een heleboel wel. In mijn praktijk maak ik graag onderscheid tussen belangrijke breindelen en de verschillen en de samenwerking van deze breindelen.

Het brein: We onderscheiden 3 belangrijke delen bij de werking van het brein.

• de hersenstam (ook wel het reptielenbrein genoemd)

• het limbisch systeem (of het emotionele brein)

• de neocortex (het cognitieve brein).

De hersenstam / reptielenbrein

Diep in de hersenen, helemaal in het midden, zit het oudste brein. Hier zitten o.a. je overlevingsinstincten. Zodra je in gevaar bent, bijvoorbeeld omdat een auto snel op je af komt gereden, springt dat systeem in de overlevingsstand en zal je overgaan tot een primitief gedrag vechten, vluchten of bevriezen.
Een vecht- of vluchtreactie is een verdedigingsmechanisme dat bij dieren en mensen optreedt als er een acuut gevaar dreigt. De reactie begint met hevige angst en stress. Als gevolg hiervan produceert het lichaam in een fractie van een seconde grote hoeveelheden adrenaline en cortisol (stresshormonen). Ook gaat o.a. de bloeddruk omhoog, begint het hart sneller te slaan, worden spieren aangespannen , de bloeddruk gaat omhoog en het hart begint sneller te slaan, de spieren worden aangespannen.
Het lichaam is pijlsnel voorbereid op een gevecht of om op de vlucht te slaan. De derde reactie, bevriezen, kan ook ontstaan. Dan weten mensen totaal niet hoe te reageren en staan verstijfd van schrik stil.

Als het gevaar is geweken, produceert het lichaam endorfinen en dopamine om de balans weer te herstellen.
Het instinctief reageren herken je bijvoorbeeld ook bij het terugtrekken van je hand als je in aanraking komt met een hete ovenschotel. Maar ook in je relaties zal je instinctief reageren als bv. je partner je naar je oren begint te roepen. Dat komt omdat wij ook een limbisch systeem hebben waarin onze emotionele herinneringen zijn opgeslagen. Je brein is als het ware een harde schijf waarin allerlei positieve en negatieve herinneringen zijn opgeslagen waardoor je, als je wordt geconfronteerd met acute situaties, adequaat kunt reageren. Je lichaam en je systeem wil namelijk voorkomen dat het (emotionele) pijn voelt en reageert instinctief om dit te voorkomen.

Het brein: Het limbisch systeem / zoogdierenbrein

Het limbisch systeem ligt boven de hersenstam en is bedekt door de grote hersenen (neo cortex), waardoor het niet zichtbaar is vanaf de buitenkant. Het limbisch brein omvat alles wat met emoties en affectiviteit te maken heeft. Het limbisch systeem zorgt ervoor dat je plezier beleeft aan seks en voeding. Hier zitten zowel positieve gevoelens als liefde en genegenheid, als negatieve zoals verdriet en angst. Het limbisch systeem zorgt er ook voor dat je gebeurtenissen onthoudt, zodat je ze kan herhalen of vermijden. Plezierige dingen wil je graag herhalen (eten, knuffelen, strelen, slapen, seks, lachen) terwijl je onplezierige zaken zoveel mogelijk wil vermijden (verdriet, pijn, ontgoocheling).

Dat betekent dat als je vroeger veel gepest bent, je heel alert zult reageren als je in een groep negatieve opmerkingen krijgt over jezelf. Je instinctieve breinen (hersenstam en limbische systeem) slaan dan op tilt en je zal als reactie gaan vechten (bv. keihard, met overtuiging en kwaadheid ontkennen, beschuldigende opmerkingen maken aan het adres van de ander), vluchten (de groep proberen te ontwijken), bevriezen (bv. niks weten te zeggen, dicht klappen). Dat kan zo ver gaan dat het limbisch brein vaak verantwoordelijk is dat je irrationele dingen gaat doen. Zaken die je met je normaal logisch verstand nooit zou doen: met borden smijten in de keuken, koopwoede, overspel, met je hoofd (letterlijk) tegen de muur lopen, enz.
Zo vermoedt je wellicht al dat je vaker instinctief reageert op je partner dan je zou willen (toegeven).

Verschillen in de werking van het brein. Uit onderzoek is ook gebleken dat mannen en vrouwen anders reageren in situaties van stress en gevaar. Zoals reeds gezegd maakt het lichaam bij dreigend gevaar adrenaline aan. Deze zorgt voor een toename van energie om aan te vallen of je te verdedigen.
Nu blijkt dat deze steekproef voor meer dan 85% uit mannen bestond… Bij het herhalen van eenzelfde onderzoek bij het vrouwelijk publiek kwam er een heel ander beeld naar voren! De hoeveelheid adrenaline die vrouwen aanmaken is namelijk veel kleiner. Maar het hormoon dat bij hen het meest vrijkomt in tijden van gevaar, is oxytocine, ook wel bekend als het “knuffelhormoon”. Dit maakt dat vrouwen in tijden van verhoogde spanning eerder vrienden zoeken, of bevriezen in hun actie en niet zozeer de strijd zullen aangaan.

Neocortex

Onze jongste laag hersenen, het ‘nieuwe’ brein of neocortex wat in het Latijn betekent: nieuwe schors. In de cortex zijn er functies aanwezig die ons onderscheiden van alle andere dieren. Het vermogen namelijk om logisch te denken, relativeren, het leervermogen, het opdoen van kennis, het observeren van ons eigen gedrag, het gebruiken van een taal, creativiteit, het analyseren en oplossen van problemen,… Ook morele normen en waarden bevinden zich hier in het cognitieve brein.

De weg naar verbinding
Je zou kunnen aannemen dat alle mensen verstandige en doordachte wezens zijn, die geen overhaaste, domme beslissingen nemen. Toch wordt ons gedrag geregeerd en worden de meeste beslissingen genomen op basis van onze emoties en ons onbewust. Het reptielenbrein en het emotioneel brein hebben namelijk sterk de neiging om het denkend brein te onderdrukken. En in situaties waar overleven de eerste noodzaak is zoals in oorlogssituaties of een natuurramp, neemt het reptielenbrein het gedrag over en dat is maar goed ook. Stel je voor dat je aangevallen wordt door een leeuw, of dat een moto in volle vaart voorbij raast in een rustige straat waar twee kinderen op de baan spelen, dan is je eerste reactie er naar toe lopen of vluchten. Je gaat niet eerst even staan nadenken: “wat zal ik nu doen?” Dit doe je pas wanneer het grootste gevaar geweken is.
Toch gebeurt het dat we belangrijke vaak onherroepelijke beslissingen nemen tijdens momenten van grote woede of grote vreugde. Een voorbeeld daarvan is verkeersagressie. Een heel eenvoudige actie van een weggebruiker bv. te snel of te kort invoegen op het rijvak, leidt bij sommige chauffeurs tot hevige reacties van woede en agressie, met alle mogelijke gevolgen vandien.

En zo zijn er natuurlijk nog veel meer voorbeelden te bedenken van situaties waarbij het reptielenbrein en het emotionele brein de overhand nemen op het denkend verstand. Situaties waar we nadien misschien heel veel spijt van hebben.
Emotionele storingen (trauma’s, angst, stress, depressie) komen vaak voor door pijnlijke ervaringen waardoor het reptielenbrein en limbische systeem worden verstoord. Psychotherapeuten hebben als taak de hersenen te “herprogrammeren” zodat het wordt afgestemd op het heden en niet langer reageert op zaken uit het verleden. Maar werken door ‘gesprek’ blijkt vaak niet voldoende te helpen. Zo kan iemand twee jaar psychoanalyse volgen, veel inzichten opgedaan hebben over zichzelf maar niet de emotie gevoeld, laat staan verwerkt hebben.
Het is gebleken dat door methodes als EMDR, neurofeedback, lichaamswerk, hypnotherapie etc. de emoties en de stress wél meer te kunnen normaliseren. Taal en het denkvermogen hebben maar een geringe invloed op het emotionele brein!
Je kunt het vermogen ontwikkeld hebben om cognitieve controle over je emoties te verkrijgen, waardoor je er erg bedreven in bent geraakt verstandelijk om te gaan met je emoties. Als je daar al te goed in bent geworden, bv. als jongen heb je geleerd ‘cool’ te zijn, geen emoties te tonen, dan verlies je uiteindelijk het contact met de signalen van het emotionele brein.
Dit kan ook gebeuren door verslavingen, of inname van bepaalde medicamenten die je helpen je depressieve gevoelens niet meer te voelen.
Maar dat betekent vaak ook dat je dan werkelijk ook geen enkel ander gevoel meer ervaart. Je gevoelens zijn als het ware verdoofd. Je neemt dan alleen nog rationele beslissingen die los staan van de ervaringen in je lichaam met zijn behoeften en verlangens. Je zal telkens twijfelen omdat je vanuit je verstand moet beslissen terwijl je niet meer voelt wat je ‘buik’ wil.
Is er een scheiding tussen het cognitieve en emotionele brein, dan worden de (kleine) alarmsignalen van het lichaam niet meer waargenomen, de accurate zorg voor het lichaam neemt af, en het lichaam krijgt niet de voeding of de nodige rust en grenzen worden te gemakkelijk overschreden in de vorm van een lichamelijk of psychisch probleem: burn-out, overspanning,…

Balans en innerlijk evenwicht, houdt in dat het cognitieve en het emotionele brein en het lichaam met elkaar samenwerken en elk hun eigen taken kunnen verrichten zonder dat de een overheerst over de ander. Gedachten, gevoelens, beslissingen en gebaren sluiten op een heel natuurlijke manier op elkaar aan. Het emotionele brein geeft energie en richting, je reptielenbrein (regelbrein) zorgt voor de automatische functies, terwijl het cognitieve brein de uitvoering organiseert. Je leven verloopt in een ongedwongen stroom en volgt je intenties. De hersenen hebben een aangeboren vermogen om deze toestand van stromen te bereiken.

Hoe je dit kan bereiken? Kies de ingang, de methode die bij je past. Ik help je graag.